حدود هزار و چهارصد سال از تاریخ اسلام و تشیّع می گذرد و ما در تعریف بانوی اول اسلام و امّ الائمه نهایتاً به اینجا رسیده ایم که :فاطمه ، فاطمه است! به تعبیری این جمله بدان معناست که فاطمه را بایستی از طریق وجود محض خود او شناخت و از طریق تأویل واژۀ «فاطمه» به فاطمه پی برد.
حضرت فاطمه(ع) در عین حال که مشهورترین زن در جهان اسلام است جزء مظلومترین زنان در تاریخ اسلام به شمار می رود. زندگی کوتاه ولی سراسر خیر و برکت حضرت زهرا گواهی است بر این مدعا که وجود حضرت زهرا سلام الله علیها سری است از اسرار الهی که با وجود کتابهای متعدد درباره شخصیت بی نظیر ایشان، هنوز ناشناخته است و بشر نتوانسته به همه ابعاد این وجود ارزشمند پی ببرد.
ابعاد مختلف شخصیت معنوی ایشان به یک طرف، اخبار و روایاتی هم که ما از زندگانی دنیوی ایشان داریم گاها اخباری واحدی نیست. از هر زنی در زندگی پیامبر اسلام (ص) حدیث و حکایت بیشتر روایت شده است تا از حضرت فاطمه که خود راوی حدیث (محدّثه) بوده و علاوه بر آن احادیث متعددی از خود ایشان روایت گردیده است. اگر فاطمه سلام الله علیها را مظلومه تاریخ بنامیم اغراق نکرده ایم چرا که نه تنها تاریخ تولدش، تاریخ شهادتش، تاریخ ازدواجش و محل دفنش به درستی معلوم نیست و روایات متفاوتی در این باب وجود دارد بلکه ظلمهائی که به ایشان خصوصا پس از رحلت پدر بزرگوارشان رسول مکرم اسلام حضرت محمدبن عبدالله صلی الله علیه و آله و سلم به ایشان وارد شد خود گواه بر این مدعاست.
در عرب وقتى طفلی از شیر گرفته مىشود، مىگویند: فَطَمَ الولدَ.
فاطمه وصفى است از مصدر فَطَم، و فَطَم در لغت عرب به معنى بریدن، قطع کردن و جدا شدن آمده است. این صیغه که بر وزن فاعل معنى مفعولى مىدهد، به معنى بریده و جدا شده است. فاطمه از چه چیز جدا شده است؟
در روایات بسیارى به وجه تسمیهى آن حضرت به «فاطمه» اشاره شده است.
- فاطمه به معنای دور شده از شرّ و بدیها
در حدیثی از حضرت امام صادق (علیه السّلام) نقل شده است علت اینکه دخت گرامی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) «فاطمه» نامیده شدند به این دلیل است که ایشان از شرّ و بدیها به دور هستند.
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ السَّعْدَآبَادِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ قَالَ حَدَّثَنِي عَبْدُ الْعَظِيمِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنِي الْحَسَنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ يُونُسَعَنْ يُونُسَ بْنِ ظَبْيَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عليه السّلام) : … أَ تَدْرِي أَيُّ شَيْءٍ تَفْسِيرُ فَاطِمَةَ قُلْتُ أَخْبِرْنِي يَا سَيِّدِي قَالَ: فُطِمَتْ مِنَ الشَّرِّ… 1
محمد بن موسی بن متوکل با اسنادی از یونس بن ظبیان نقل کردند که حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: آیا مي دانى چرا فاطمه نامیده شدند؟ عرض كردم: آقاى من مرا آگاه نمایید. فرمودند: زیرا شرّ و بدى از فاطمه دور شده است…
- فاطمه از جهل وناپاکی جدا شده است:
از حضرت امام باقر علیهالسلام چنین روایت شده است:
لَمَّا وُلِدَتْ فَاطِمَةُ ع أَوْحَى اَللَّهُ إِلَى مَلَكٍ فَأَنْطَقَ بِهِ لِسَانَ مُحَمَّدٍ ص فَسَمَّاهَا فَاطِمَةَ ثُمَّ قَالَ إِنِّي فَطَمْتُكِ بِالْعِلْمِ وَ فَطَمْتُكِ مِنَ اَلطَّمْثِ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع وَ اَللَّهِ لَقَدْ فَطَمَهَا اَللَّهُ بِالْعِلْمِ وَ عَنِ اَلطَّمْثِ فِي اَلْمِيثَاقِ .2
امام باقر عليه السلام فرمود: چون فاطمه عليها السلام متولد شد، خدا بفرشته اي وحي كرد تا بزبان محمد صلي الله عليه و آله داد كه او را فاطمه نام گذارد، سپس فرمود: من ترا(از جهل باز گرفتم ) و به علم پيوستم با علم از شير باز گرفتم و از خون حيض باز گرفتم، آنگاه امام باقر عليه السلام فرمود: بخدا سوگند كه خدا او را با علم از شير و از خون حيض در عالم ميثاق باز گرفت.
- فاطمه مشتق از نام فاطر خداوند متعال
«فاطمه» نامی است که از نام «فاطر» خداوند عزّ و جلّ برگرفته شده است. پیامبر (صلّى اللَّه عليه و آله) در حدیثی این مطلب را به دختر خود خبر می دهد.
قَالَ النَّبِيُّ (صلّى اللَّه عليه و آله) لِفَاطِمَةَ: شَقَّ اللَّهُ لَكِ يَا فَاطِمَةُ اسْماً مِنْ أَسْمَائِهِ فَهُوَ الْفَاطِرُ وَ أَنْتِ فَاطِمَةُ.3
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) به حضرت فاطمه (سلام الله علیها) فرمودند: خداوند براى تو نامى كه از نامهاى خود مشتق گرديده؛ قرار داده است زيرا نام او فاطر است و تو فاطمه هستی.
- به علت دور بودن فاطمه (سلام الله علیها) و شیعیان او از آتش
ابْنُ بَابَوَيْهِ فِي كِتَابِ مَوْلِدِ فَاطِمَةَ وَ الْخَرْكُوشِيُّ فِي شَرَفِ النَّبِيِّ وَ ابْنُ بُطَّةَ فِي الْإِبَانَةِ عَنِ الْكَلْبِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (عليه السّلام) قَالَ النَّبِيُّ (صلّى اللَّه عليه و آله) لِعَلِيٍّ هَلْ تَدْرِي لِمَ سُمِّيَتْ فَاطِمَةُ قَالَ عَلِيٌّ لِمَ سُمِّيَتْ فَاطِمَةُ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لِأَنَّهَا فُطِمَتْ هِيَ وَ شِيعَتُهَا مِنَ النَّار.4
ابن بابویه در کتاب مولد فاطمه و خرکوشی در کتاب شرف النبی و ابن بطه در الابانه از کلبی و او از حضرت امام صادق (علیه السّلام) از رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم) نقل می کنند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) خطاب به حضرت على (عليه السّلام) فرمودند: آيا مي دانى چرا دخترم را فاطمه ناميدم؟ حضرت على(علیه السّلام) فرمودند: اى رسول خدا، به چه دلیل؟ فرمودند: براى اينكه او و شيعه او از آتش نگاه داشته شده اند.
- به علت دور بودن فاطمه (سلام الله علیها) و محبان او از آتش
در احادیث بسیاری علت نامیده شدن دخت نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) به فاطمه، دور بودن محبان او از آتش نقل شده است:
عيون أخبار الرضا (عليه السلام) بِالْأَسْنَادِ الثَّلَاثَةِ ؛ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (عليه السّلام) قَالَ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلّى اللَّه عليه و آله): إِنِّي سَمَّيْتُ ابْنَتِي فَاطِمَةَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَطَمَهَا وَ فَطَمَ مَنْ أَحَبَّهَا مِنَ النَّارِ.5
شيخ صدوق در كتاب عيون اخبار الرضا، با سه سلسله سند از رسول اكرم (صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم) روايت مى كند كه فرمودند: نام دخترم را از آن جهت فاطمه گذاردم كه خداى عزّ و جلّ او و دوستدارانش را بر آتش جهنّم حرام كرده است.
- به علت دور بودن فاطمه (سلام الله علیها) و ذریه ایشان از آتش
در حدیثی حضرت امام علی بن موسی الرضا (علیه السّلام) علت نامیده شدن آن حضرت به فاطمه را دور بودن او و ذرّیه اش از آتش بیان نموده اند.
الأمالي للشيخ الطوسي جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ يَزِيدَ عَنِ الرِّضَا (عليه السّلام) عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّ (عليه السّلام) قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلّى اللَّه عليه و آله) يَقُولُ: سُمِّيَتْ فَاطِمَةَ لِأَنَّ اللَّهَ فَطَمَهَا وَ ذُرِّيَّتَهَا مِنَ النَّارِ مَنْ لَقِيَ اللَّهَ مِنْهُمْ بِالتَّوْحِيدِ وَ الْإِيمَانِ بِمَا جِئْتُ بِهِ.6
شیخ طوسی در امالی با اسنادی از حضرت امام رضا (علیه السّلام) از حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) نقل کرده است که از رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) شنيدم كه فرمودند: دخترم فاطمه ناميده شد زيرا خداوند تعالى او و ذرّيّهاش را از آتش جهنّم نجات بخشيده است. هر کسی که در زمان ملاقات پروردگارش به توحيد و آنچه از جانب پروردگارشان آمده ايمان داشته باشند.
- الخصال، جلد 2 ، صفحه414 – حدیث طولانی است و قسمت مورد نظر از آن ذکر شده است ↩︎
- الکافي (ط – الإسلامیة)، ج 1، ص 460 ↩︎
- بحار الأنوار، جلد 43، صفحه 15 – زندگانى حضرت زهرا عليها السلام، صفحه 153 ↩︎
- مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، جلد 3، صفحه 330 – 329 ↩︎
- عيون أخبار الرضا عليه السلام، جلد 2، صفحه 46 ↩︎
- الأمالي (للطوسي)، صفحه 570 – بحار الأنوار، جلد 43، صفحه 18 ↩︎
