پیامبر اکرم حضرت محمدبن عبدالله صلی الله علیه و آله و سلم به خاطر «خُلقٍ عَظیم» بودن (سوره قلم، آیه ۴) و «رَحمَةٌ لِلعَالَمین» بودن (سوره انبیا، آیه ۱۰۷)، اسوه حسنه مکارم اخلاقی برای تمام انسان‌ها در تمام دوران‌ها بوده ،هستند و خواهند بود. ایشان به عنوان بهترین و کامل‌ترین نمونه حقیقی بشریت، نسبت به تمام مردم بسیار دلسوز، صمیمی و مهربان بودند. بواسطه همین اخلاق و کردار کریمانه بود که حضرت در طول ۲۳ سال نبوت توانست، دل‌های گمراه بسیاری را شیفته مکتب اسلام کند.
امروزه یکی ازغفلت‌های عظیم بشر این است که به رسول گرامی اسلام(ص) به عنوان یک آیینه نگاه نشده است. پیامبر(ص) آیینه تمام نمای اسلام هستند. یکی از اساسی‌ترین ویژگی‌های خاتم الانبیاء(ص)، خلق عظیم ایشان است که خداوند آن را به عظیم وصف می‌کند و عظیم به این تعبیر می‌شود که چیزی بزرگ‌تر و برتر از آن نیست. لذا باید عملاً جامعه‌ای به عنوان یک جامعه نمونه و الگو وجود داشته باشد که خداوند آن را به بشر ارائه دهد و آن را الگویی برای تمام زندگی بشر قرار دهد.
خداوند در آیه‌ای دیگر درباره یکی دیگر از ویژگی‌های اخلاقی پیامبر (ص) می‌فرماید : «وَ أَطِیعُواْ اللّهَ والرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»؛ و از خدا و رسول اطاعت کنید، باشد که مورد رحمت قرار گیرید. اگر کسی به دنبال نمونه عینی و عملی قرآن است، اخلاق آن حضرت را بررسی کند، تا دریابد که چگونه قرآن در اخلاق، بینش، منش و سیره آن حضرت تبلور یافته است.
در بیان عظمت پیامبر اکرم(ص) می‌توان گفت که خداوند برای تکریم و تجلیل مقام آن حضرت، در قرآن با لقب‌های بی‌همتایی، مانند؛ «یا ایّها الرَّسول» و «یا ایّها النَّبی»، از ایشان یاد می‌کند.
همچنین، جایگاه، عظمت و بزرگواری پیامبر اکرم(ص)، بدان حد بوده است که خداوند به وجود گرامی او چنین سوگند یاد می‌کند: «لَعَمْرُکَ إِنَّهُمْ لَفی سَکْرَتِهِمْ یَعْمَهُونَ»؛ به جانت سوگند که اینها در مستی خود سرگردانند.
علاوه بر آن، قرآن کریم، رسول گرامی اسلام (ص) را به عنوان نمونه نیکو یاد نموده است که همگان باید به آن حضرت تأسی کنند؛ «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»؛ به یقین برای شما، در زندگی رسول خدا الگوی نیکویی است. همچنین خداوند درباره حضرت می‌فرماید: «وَإِنَّکَ لَعَلی خُلُق عَظِیم»؛ به یقین تو اخلاق عظیم و بزرگی داری.
انسانی به این عظمت هرگز نیامده و نخواهد آمد. این تعابیری است که در شرح پیامبر(ص) و در مورد رحمت للعالمین بودن ایشان نوشته‌اند. معلوم است که پیامبر(ص) برای همه جهان است، اول و آخر عالم یعنی ختمیت هدایت الهی و آخرین نمونه تمدن الهی که باید برای همه مردم نازل می‌شد و ما بالاتر از ایشان نداریم. آخرین عنایت خداوند در ارسال رسل، حضرت محمد مصطفی(ص) است.
در مورد رحمت للعالمین بودن مصادیق متعددی داریم. یک بُعد رفتارهای شخصی پیامبر(ص) است که در بُعد برخورد با سایر فِرَق و نحله‌ها دیده می‌شود و بُعد دیگر رفتارهای داخلی است. ما پیامبر(ص) را بیشتر به آن ویژگی‌های رفتاری‌اش می‌شناسیم، خداوند در قرآن می‌فرماید: «مَا أَنْزَلْنَا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَی»، حضرت(ص) به اندازه‌ای به هدایت مردم حریص بود که دوست داشت همه آنها به بهشت بروند و کسی به جهنم نرود، تا اندازه‌ای که خداوند فرمود این قدر خودت را به زحمت نینداز.
مثال دیگر در مورد برخورد رسول خدا(ص) با سایر فرق و نحله‌ها است. برای مثال در مورد یهودیان که قطعا اگر خیانت نمی‌کردند پیامبر(ص) رفتاری متفاوت با آنها داشت. آنچه مشخص است این است که رحمت رسول مکرم اسلام(ص) شامل حال همه گروه‌ها می شود. حتی مشرکان که اگر خودشان هم نمی‌خواستند بهشتی شوند، پیامبر(ص) تلاش می‌کرد آنها را بهشتی کند.
این رفتار و رحمت واسعه حضرت(ص) ابعاد واسعه‌ای دارد. اگر مردم به آموزه های پیامبر(ص) عمل کنند جهان گلستان می‌شود و دیگر هیچ کس در فقر به سر نمی‌برد، افراد اجازه ظلم به یکدیگر را نمی‌دهند و جامعه ایده آل و تمدنی مبتنی بر آموزه‌های الهی در آن جاری می‌شود.
